Афсонаҳои халқи тоҷик/Нусхаро чоп кунед
НАХӮТАК
Буд, набуд, дар як деҳае деҳқоне бо занаш зиндагӣ мекард. Онҳо фарзанд надоштанд. Барои ҳамин зиндагии онҳо бо ғаму ғусса мегузашт. Боре дари ҳавлии онҳоро пирамарди ришсафеди ришдарозе так-так мекунад. Деҳқон дари ҳавлиро кушода пирамардро ба дарун даъват мекунад. Зани деҳкон ҳамон замон дастархони пурнозу неъматро паҳн кард. Дар чойники пурнақш чои кабуд овард, пиёлаи зебо ва кулчаи равғанин овард.
Дар рӯи суфа кӯрпачаи мулоим партофта, пирамардро ба нишастан даъват намуд. Пирамарди ришсафед чой нӯшид, нон хӯрд, ба чолу кампир миннатдорӣ изҳор карду ба онҳо гуфт: – Худоё, ҳар нияте, ки дошта бошед амалӣ гардад!
Ҳамин тавр, воқеан, орзуи деринаи деҳқону занаш амалӣ шуда, дар хонаи онҳо писаре таваллуд шуд, ки хурдакак буд ва падару модараш ӯро Нахӯтак ном ниҳоданд. Солҳо гузашт ва Нахӯтак ба корҳои хона ба модараш ёрӣ мерасонд. Агар модараш ба об равад, писарак сатилро аз ӯ пештар гирифта ба чӯй медавид. Модараш мастоба пухтан хоҳад, Нахӯтак давида биринҷ меовард.
Боре модараш бо гӯшти қима угро пухта хост, ки ба саҳро барои шавхараш барад, ҳамон замон Нахӯтак омаду гуфт: — Модарҷон, ман мебарам! Ӯ табақчаро бо хӯрок ба сараш гузошту ба саҳро рафт. Роҳравон суруд мехонд. Мардум ҳайрон буданд, ки дар роҳ гуё сурудхонон табақе медавид! Касе, ки табақро мебарад ба назар наменамуд. Нахӯтак ба сахро расид ва давида ба назди падараш омада гуфт: — Бишин падарҷон, хӯрок хӯр! Ман медаравам! — Ту досро бардошта наметавонӣ! — табассум кард падараш. — Метавонам! — ҷавоб медиҳад Нахӯтак. То вақте, ки падараш хӯрок хӯрд, Нахӯтак нисфи замини гандумро даравид. Падараш хушҳол шуда, офарин гуфт ба писараш. Нахӯтак ба хона баргашт.
Дар роҳ боз суруд мехонд. Ногаҳон ба ӯ гург рӯ ба рӯ шуд. Гург гурусна буд. Вай писаракро даст гирифт, вале фуру бурда натавонист, Нахӯтак дар байни дандонаш банд монд. Гург аз гуруснагӣ медавид ва дар роҳ рамаи гӯсфандонро дид. Ҳамин, ки вай гусфандеро хост даҳан занад, Нахӯтак аз байни дандонҳои гург дод зад: — Эй амаки чӯпон! Гург гусфанди туро хӯрдан мехохад! Чӯпон ин садоро шунида, гургро ронд. Гург боз рафтан гирифт. Дар ҷое дид, ки рамаи бузҳо мечаранд. Ҳамин, ки гург бузичаеро хӯрдан мехост Нахӯтак боз дод гуфт: — Эй бузҳо! Эҳтиёт шавед! Гург бузичаро мехӯрад! Ин садоро бузи шохдори калон шунида, шохҳои худро рост карда ба сӯи гург давид. Гург гурехт.
Ҳар куҷо, ки гург медавид ва бо забони тези худ чизе гирифтан мехост, Нахӯтак аз байни дандонҳои ӯ дод мегуфт. Гург ба зӯр медавид. Аз гуруснагӣ беҳол шуд. Вай аз ин писарак безор шуд ва чӣ тавр халос шуданашро намедонист. Хост, ки ӯро аз байни дандонҳояш туф кунад, нашуд. Нахӯтак дар байни дандонҳои гург мустаҳкам ҷойгир шуда буд. Гург сарашро меҷунбонд, ки вай ба замин афтад, ин ҳам нашуд. Гург боз давид. Аз пеши роҳаш як чуқурӣ баромад. Гург истод. Кӯшид, ки писаракро бо забонаш аз байни дандонаш бароварда ба чуқур тела диҳад. Нахӯтак ба чуқурӣ афтид. Гург ҳам хушхол шуду боз гурехт. Нахӯтак дар таги чуқурӣ монд ва намедонист, ки аз он ҷо чӣ хел барояд. Писарак баланд садо бароварда аз дигарон ёрӣ хост. Пас аз фурсате дид, ки дар лаби чуқурӣ пирамарди ришсафеде пайдо шуд. Ба дасти ӯ асо буд. Нахӯтак хушхол шуду бо садои баланд ҷеғ зад: — Бобоҷон! Эй бобоҷон! Асоятонро ба ман дароз кунед! Ман даст гирифта мебароям. Муйсафеди ришдарози ришсафед, ин ҳамон сеҳргаре буд, ки падару модари Нахӯтак ӯро зиёфат карда буданд. Муйсафед фаҳмид, ки ӯро касе ҷеғ мезанад. Сеҳргар ба даруни чуқурӣ нигоҳ, карду писаракро дид. Ҳамон замон асояшро ба чуқурӣ дароз кард. Нахӯтак ба асо сахт часпиду зуд ба берун баромад. Писарак ба пирамарди сеҳргар ташаккур гуфту ба сӯи хона давид.
Падару модараш Нахӯтакро дида бисёр хушҳол шуданд. Аз шодӣ барои мардуми деҳа зиёфат доданд. Ҳама хушхолӣ карданд: Нахӯтак боз ба хона баргашт! Мо ҳам ҳамроҳи онҳо хушҳолӣ мекунем!
ПОДШОХ ВА ДУХТАРИ ОҲАНГАР
Буд, набуд, як подшоҳ буду аз ҳамаи шаҳру деҳот донишмандон ва пирони хирадмандро дар пойтахти мамлакаташ ҷамъ карда буд ва ҳар пагоӯ онҳоро пеши худ даъват карда, саволе медоду ҷавобе мегирифт. Як саҳари подшоҳ дар чорбогаш чанги ду гунчишкро дида монд. Гунчишкон дар шохи дарахти чанори калон, дар болои лонаашон чурчуркунон ба хамдигар хамла оварда ба замин афтоданду чанги худро дар руи замин давом доданд. Подшох ба сари онхо рафта, пояшро тап-тап ба замин зад, аммо гунчишкони саргарми часпу талош пай набурданд. Хамон пагох подшох ба донишмандону пирони хирадманд вокеаро накл кар¬ла, савол дод: Гунчишкакон чаро чангу чанчол доштанл. онхо ба якдигар чи мегуфтанд? Донишмандону пирони хирадманд чавоб гуфта натавониста. се руз мухлат талабида, ба хонахои худ рафтанд. Дар сари рохи онхо дукони як охангар вокеъ буд. Охангар духтаре дошт, ки номаш Адолатхон буд. Адолатхон мебинад, ки хар руз донишмандону пирони хирадманд ба касри подшох мераванду меоянд. Духтар боз онхоро дар хамин холат дид. Дид, ки донишмандону пирони хирадманд имруз аз пеши подшох бо сари хам, маъюсу гамгин баргашта истодаанд, аз дукон баромада аз як пирамарди ришсафед пурсид: — Ба шумо чи шуд бобочон? Хар пагох, шумоен аз пеши подшох шоду хурсанд ме-рафтед, барои чй имруз гамгин баргаштед? Пирамард охи чукуре кашиду ба духтар гуфт: — Подшох имруз саволе дод, ки чавоб надорад. Ду гунчишк чанг кардаанд, барои чй? Инро гайр аз худо каси дигар намедонад. Аз мо пурсид, ки сабаби чанги гунчишкон чист ва онхо ба якдигар чихо мегуфтанд. Мо он гунчишконро надидаем, сабаби чанчолашонро аз кучо медонем. Подшох се руз мухлат дод, агар дар ин муддат ба саволаш чавоб нагуем, сари хамаамонро аз танамон чудо мекунад. Адолатхон ба пирамард гуфт: — Зик нашавед, бобочон! Агар чавоб ёфта натавонетон, ки чаро гунчишкон бо хам чангиданд, ман чавобашро ба шумоен мегуям. Пирамард ранчида гуфт: - Ту духтари беадаб моро масхара мекуни? Он чизеро, ки мо донишмандону пи¬рон намедонем ту аз кучо медони! Донишмандону пирони хирадманд се шабу се руз фикру бахсу мунозира карда чавоби саволи подшохро ёфта натавонистанд. Ноилоч хамон пирамардро ба пеши духтар фиристоданд. Донишманд ба хонаи охангар омаду аз Адолатхон хохиш намуд, ки ба саволи под¬шох чавоб ГУЯД. — Назди подшох раведу аз у пурсед: мулки падар ба писар мерасад ё каси дигар хам хак, дорад? Подшох чавоби худро бояд ба вараке нависад. Гуфт Адолатхон ва пирамард ичро кард. Подшох навишта буд: "мулки падар — факат хакки писар". Духтари охангар номаро хонда, пинхон карда гуфт: - Он ду гунчишк барои лона мечанганд. Ба яке лона аз падар мондааст, вале дигараш бегона аст, бо зури лонаро аз сохибаш гирифтан мехохад. Гунчишки аввал мегуфт, ки ин лонаи ман аст, гунчишки дуюми мегуфт лона аз они зуровар аст. Донишмандону пирони хирадманд назди подшох рафта, чавоби духтарро аз номи худашон карда гуфтанд. Вале онхо нагуфтанд, ки ин чавобро барои онхо духтари охангар гуфт. — Ин суханхои шумоён не! — гуфт под¬шох. — Агар шумоён медонистед. субх чавоб мегуфтед. Рости гапро гуед. ки чавоб гуфт? Илоче набуд, пирону донишмандон мачбур шуданд, ки рости гапро гуянд, ки ба онхо ин чавобро духтари охангар Адо¬латхон гуфтааст. Подшох фармон дод, ки Адолатхонро ба назди у биёранд. Навкархои подшох омада духтарро пеш андохта ба касри под¬шох оварданд. — Ту духтари доно боши, — пурсид подшох — кани гуи, ба чи сабаб чанчол кардани гунчишконро аз кучо донисти? — Дар каламрави шумо, — гуфт духтар, — чизу чораи бечорагонро кашида мегиранд, онхоро азоб медиханд, ба онхо руз намедиханд, лекин ба ин хеч кас коре надорад. Бечорагонро касе химоят намекунад. Ба падари ман аз падараш як бог мерос монда буд. Хамсояи мо ба падарам тухмат карда он богро кашида гирифт. Падарам ба козихона давид, пеши вазирони шумо омада арз кард, хеч, кас ба гапи вай гуш надод, хама тарафи бойро гирифтанд. Бесабаб нагуфта буданд, ки «дахонаш кач бошад хам, гапи писари бой — гап». Шумо хат карда навиштаед, ки «мулки падар — . факат хакки писар». Ин гап дуруст, лекин, хукми шумо дар руи когаз мемонаду одамони шумо кори худашонро мекунанд. Подшох, ки хеч вакт аз хеч кас ин хел суханони талх нашунида буд, дар газаб шуда хитоб кард: — Ту агар чонатро азиз дони, аввал ба саволи ман чавоб дех! — Шумо дидаед, ки гунчишкакон дар шохи дарахт, дар болои лона чанчол cap карданд, — чавоб дод духтар. — Яке мегуфт, ки ин лона аз падари ман мерос мон-дааст, мегуфт, ки ман зураму онро аз ту мегирам, ту хеч кор карда наметавонй. Барои фахмидани ин акди зиёд даркор не! Подшох дигар хеч чиз нагуфта, духтарро чавоб дода, вазиронашро оваронда пурсид: — Ин духтари бешарм хамаи моро муттахам кард, бо у чи кор кунем? Вазири дасти рост ба у чавоб дод: — Уро ба зани гиред, зани шумо, ки шуд, канизи шумо мешавад, чи чазое раво донед, медихед. — Чазояш хамин, ки ба болояш боз Маликаподшохро ба зани мегиреду духтари охангарро ба вай каниз карда мемонед — гуфт вазири дасти чап.Маликаподшох бо хусни бехамтою акли расои худ дар тамоми олам шухрат ёфта буду талабгоронашро хадду хисобе набуд. Эълон карда буд, ки якчанд саволу якчанд шарт дорад. Хар касе, ки ба саволхояш чавоб гардонаду шарташро ичро кунад, ба хамон кас мерасад, агар натавонад, уро гу¬лом карда мегирад. Бисер чавонори нозанин ба саволхои Маликаподшох чавоб дода натавониста, ба у гулом шуда, фахр мекарданд, ки гуломи Маликаподшох хастанд. Маслихати вазирон ба дили подшох алав андохт. Вай ба хонаи охангар хостгор фиристода, зури кати духтари охангарро никох карда гирифту ба духтар гуфт: — Ту хар чи кадар доно боши, муносиби ман нести. Туро барои он гирифтам, ки Маликаподшохро ба зани гирифта, ба у канизаки дастобрез карда монам, - Ин хаёли хомро аз саратон дур кунед! — гуфт духтар. — Маликаподшохро гирифтан осон не. Шумо баринхоя хазортааш рафта, ба саволхои у чавоб наёфта, гуломи дари у шуда гаштаанд. Подшох дар газаб шуд ва ба суханхои Адолатхон чавоб пайдо карда натавонист. Подшох донишмандону пирони хирадмандро хамрох гирифта ба мулки Малика¬подшох равон шуд. Онхо ба касри Маликаподшох расиданд. Малика ба подшох саволхои худро дод. Подшох харчанд бо донишмандону пиро-наш маслихат кард, чавоб гардонда натавонист. Малика уро гулом карда, ба чувозкашй андохт. Пас аз чанд руз подшох ба вазирони худ нома фиристод, ки уро аз банд озод кунанд. Донишмандони подшох, ба кишвари худ расиданд ва ба каср омада ба вазирон ин номаро доданд. Вазирон номаро ба Адолатхон нишон доданд. Адолатхон номаро хонда, либосхои мардона пушида, шоф ба миён овехта, камчин ба даст гирифта, аспсавор ба сафар ба чониби кишвари Малика равон шуд. Чанд руз гашта ба мамлакати Маликаподшох расид. Ва аз дарбонхо хохиш кард, ки ба у ичозат диханд то ба каср дарояд. Дарбонхо ба ин чавони нозанин нигариста, дарвозаро кушода бо рахм пурсиданд, ки у кист, чи мехохад. — Эй чавони зебо, — гуфтанд дарбонон, — аз ту донотархо омада, ба саволи Малика чавоб гардонда натавониста, гу¬лом шуда гаштаанд, ту худро бехуда ба азоб мононда, юги гуломиро ба гардан ги¬рифта чи кор мекуни?! Бехтараш ба рохи худ рав! — Маро ба пеши Малика баред! — хо¬хиш кард бо чиддият Адолатхон. Дарбонон уро ба назди Малика бурданд. Малика Адолатхонро ру ба руи худ шинонда саволхои худро дод. - Одам бо чй зинда аст? — пурсид Ма¬лика. — Бо умед. — чавоб дод Адолатхон. — Нишонаи пири чист? - Ноумедист. Нияти нек чию нияти бад чи? — Нияте, ки нияти хамаи мардум аст. нек аст, нияте, ки нияти як касу бар зарари мардум аст, бад аст. — Баднияти аз чи маълум мешавад? - Аз чашму аз гапу аз рафтор — чавоб дод духтари охангар. Малика хамин хел ба Адолатхон боз як чанд савол дод. Духтари охангар чавоб гуфт. — Ту доно будаи, ба хамаи саволхо чавоб гардонди, — гуфт Малика. — Акнун шартамро шунав. Падари ман ангуштарине доштааст, ки ба он се девкампир итоат мекардааст. Баъди вафоти падарам девхо ангуштаринро дуздида рафта, аз итоати падарам баромадаанд. Хамон ангуштарин¬ро ёфта омада, девхоро ба итоати ман ме-дарори. Адолатхон чил руз мухлат гирифта, аз касри Маликаподшох баромада рафт. У хеле гашт, дар дашту сохили дарёю куху кутал гашта, нишоне аз девхо наёфт. Маъюсу ноумед шуда «аз рафта гуломи Ма¬лика шудан дар хамин куху сахро мурда рафтанам бехтар» гуён зини аспашро гирифта, зери cap гузошта, дар таги як чанор хоб кард Адолатхон. Баъди чанд вакт бедор шуд, ки дар пешаш як хату як шамшер. «Эй духтари охангар, нияти ту пок аст, — гуфта шуда буд дар хат, — ин шамшери пирони мададгор мушкили туро осон мекунад. Гирифта ба акиби Кухи Сиёх равон шав». Адолатхон шамшерро буса карда, ба чашмонаш молида, ба миёнаш овехта, ба акиби Кухи Сиёх равон шуд. Дар саргахи кух хиргохе буд сап-сафед, дар даруни хир¬гох як девкампири сафед менишаст. — Ассалому алейкум, — гуфт духтар ба кампир. — Ваалейкум ассалом, эй лукмаи халол, эй насибаи имрузаам! Саломат намебуд, хо-зир мехурдам, салом, ки доди, дертар мехурамат! — ках-каха зад кампир. Адолатхон шамшерро бароварда, нишон дода гуфт: — Инро шинохти? — пурсид у. — Балояшонро гирам, ин шамшери пирони мададгор аст, — гуфт дев. — Чанд руз аст, ки дар Самарканд боронгари, тарновхо дошт надоданд, пирони мададгор ин ахволро дида, маро фиристоданд, ки аз пушти ту як тасма пуст гирифта барам, то ки мардум пора карда, барои бомхо тарнов дуруст кунанд. — Вой, пуштам дард мекунад! — гуфт деви сафед ларзида. — Ба холи ман рахм кун! — Ба холи ту рахм мекунам, ба шарте, ки чои нигини падари Маликаподшохро гуи. — Болотар аз ин чо хиргохи сурх хаст, хиргохи апаам, — гуфт девкампири са¬фед, — чои нигинро вай медонад. Адолатхон болотар рафта, хиргохи сурхро дид. Дар даруни хиргох девкампири сурх муй шона карда нишаста буд. —Ассалому алейкум, — гуфт духтар ба хиргох даромада. — Ваалейкум ассалом, эй лукмаи халол, эй насибаи имрузаи ман! — гуфт деви сурх. — Саломат намебуд, хозир як лукмаи хомат мекардам! Адолатхон ба девкампир шамшерро нишон дода пурсид. — Мешиноси? — Балояшонро гирам, ин шамшери пирони мададгор аст, аз гунохи мани пир гузар, — илтичо кард дев. — Ту ба ман чои нигини падари Маликаподшохро гуй, агар нагуи, аз пуштат бо хамин шамшер як тасма пуст чудо карда мегирам! — гуфт Адолатхон. — Чои нигинро апаамон медонад, — гуфт деви сурх, — хиргохи вай аз ин чо болотар аст. Вай дар хиргохи сиёх аст. Духтар болотар рафта, як хиргохи сиёхро дид. Дар хиргох девкампири сиёх, гирду атрофро дуд зер кунонида, хурок мепухт. — Ассалому алайкум, — гуфт духтар. — Ваалейкум ассалом, эй лукмаи халол, — гуфт деви сиёх, — ба пои худ омади, эй насибаи имрузаам! — Ба пои худ омадам барои гирифтани чони ту. Агар нигини падари Маликапод-шохро ёфта надихи, бо хамин шамшер пуст меканамат! — гуфт Адолатхон. Деви сиёх шамшерро дида ва ларзида гуфт: — Кори душворро ба ман фармуд, эй сохиби шамшери пирони мададгор, мо заминро ба андозаи хафтод кади одам кофта, руст карда будем, ки касе ёфта, моро боз гулом накунад. Деви сиёх як наъра зада писарони худро чег зад. Аз чор тараф, аз сари куху кутал «чи шуд? чи шуд?» гуён чил деви сиёх тозон омад. — Писаронам, — гуфт кампир, — ангуштарини падари Маликаподшохро коф¬та ба ман биёред! Чил дев бо панчахояшон заминро коф¬та, ангуштаринро ёфта ба модарашон оварда доданд. Девкампири сиёх ангуштаринро гирифта, ба дасти Адолатхон дода гуфт: - Мо хама озод будем, боз гулом шудем! Чи фармони дигар дори? — Маро ба пеши Маликаподшох бар! — чавоб дод духтар. Девкампири сиёх духтарро бардошта, дар як он пеши Маликаподшох, оварда монд. Адолатхон ангуштаринро бароварда ба Малика дод. Маликаподшох хушхол шуд. Туи калоне дода, гушнахоро сер карда, лучхоро пу-шонида, эълон кард ба чавоне, ки ба хамаи саволхои у чавоб додааст ба шавхар хохад баромад. Ин дам Адолатхон ба у гуфт: — Эй Маликаподшох, пеш аз аруси аввал ба ман молу мулку касратро нишон дех! Маликаподшох ба Адолатхон тамоми каср ва сарваташро нишон дод. Ба як чое рафтанд, ки аз таххона садои чувоз мебаромад. Духтар фаромада дид, ки подшох дар гарданаш югак зур зада, гирди кундаи чувоз мегардад, хар бор, ки сусти кунад, чувозрон ба пушти вай як камчин мезанад. Адолатхон подшохро нишон дода ба Маликаподшох гуфт: — Хамин аспбонро кати мегирем, дар рох ба аспхоямон нигохубин мекунад. Рози шуд Малика ва подшохро ба аспхона фиристоданд. Баъд Адолатхон ба Малика гуфт: — Акнун ба кишвари мо меравем. Хамон аспбонро хам хамрох, гир ба аспхоямон нигоху бин мекунад. Онхо се кас ба рох баромаданд. Рафтанд, рафтанд ба сари як чашмае расиданд. Ба аспхо хурок доданд ва худашон хам дам гирифтанд. Баъд Адолатхон аспбон-подшохро чег зада гуфт: — Эй аспбон, хамин Маликаподшохро ба ту додам. Гир уро ва ба дарбори худ рав. Ман ба рохи худам меравам! Подшох хайрон шуд ва бо хушнуди рози шуд. Адолатхон ба як асп савор шуда, рохи дигар кати пештар омад. Ба каср даромада, либосхояшро иваз карда, ба чои худ нишаста, подшох ва Ма¬ликаподшохро интизор шуд. Вазир ва ди¬гар дарбориёнро ба пешвоз фиристод. Ба дарбори подшох, Маликабону вазирон ва дарбориён дохил шуданд. Подшох Адолатхонро дида гуфт: — Мана, ман Маликаподшохро гирифта омадам. Туро ман се талок, кардам. Ак¬нун ту хизмати уро мекуни. Адолатхон рафт. Боз хамон либоси мардонаро ба бар, телпаки казоки ба cap, музаи булгори ба по пушида, камарбанди тилло ба миён баста, шофу килич ба камар овехта, кдмчин ба даст гирифта омад. Подшох дар дарбори худ он чавонеро, ки шавхаршавандаи Маликаподшох буд, дида хайрон шуд. Малика хушхол гардид. Чавон боаклу зебо буд, подшох нодону гумрох. Аз ин ру у намехост, ки зани подшох шавад. Адолатхон ба подшох нигох карда гуфт: — Эй подшохи аблах, магар хамин дух-тари охангар набуд, ки туро аз чувозхона озод карда Маликаподшохро ба дасти ту дод?! Маликаподшох бошад, ин вокеаро ди-да, ба газаб омад: — Лаънат ба ин хел подшох, ба ин хел одам, ки кадри ин хел занро надониста, аз паи зани дигар равад! Ман ба кишвари худам ба касри худ меравам. Ин гапро гуфта Малика аз чилики худ ангуштари сехромезро бароварда ба Адо¬латхон дод. — Ин ангуштарро гир, хохарам Адо¬латхон — гуфт у — ту инро бо аклу часорати худ ба даст оварди, ин азони туст! Баъди ин суханро гуфтан Маликапод¬шох ба аспи худ савор шуда, ба кишвари худ, ба касри худ рафт. Духтари охангар — Адолатхони боаклу зебо ба хонаи падари худ охангар баргашт, подшохи нодону бефаросат дар касри худ монд.
ВАЗИРИ ЗИРАК
Боре дар мамлакате хушксоли омад. На барфи дуруст бориду на борон, галла дар сахрову мева дар бог норасида ва хосили дехдон нодаравида монд. Гуруснаги омад, байни мардум муромури cap шуд. Подшох, ахволи халку мамлакатро дида, ба тахлука афтода, намедонист, ки чи кор кунад ва мардумашро аз марг чи гуна начот дихдд. Бисер фикр кард, вале ба натичае расида натавонист. Ба чунин кароре омад, ки сарварии кишварро барон як сол ба вазираш супорад ва худаш ба назди бародараш, ки подшохи кишвари хамсоя буд рафт. Вазир сарвари мамлакат шуд. Акнун у фикр мекард, ки мамлакатро чи тавр аз гу-руснагии марговар начот дихад. Баъди фикри дуру дароз вазир тасмим гирифт. У ба хазинаи подшох рафта, тамоми тиллову тангаро баробар ба мардум таксим кард. Баъд ба мардум ру оварда гуфт: — Ман ин пулхоро ба шумо барои карз медихам. Шумо ба кишвархои дигар равед, ки дар он чо хушксоли нашудааст ва онхо хосили фаровон ба даст овардаанд. Аз он чо гандуму орд харед. Хамон кадар харед, ки то соли оянда аз гуруснаги намуред ва то хосили оянда зинда монед. Карзи худро пас аз фавти подшох ба хазина месупоред. Мардум хушхол шуданд ва рафтанд ба кишвархои дигару ба он пул гандуму орд хариданд. Хамин тавр аз марг начот ёфтанд. Мардум хушхол шуда, дуо мекарданд, ки подшох умри дароз бинад. . Аз байн як сол гузашт. Подшох ба касри худ баргашт. Холо у аз асп нафаромада, лаганбардорон ба подшох гуфтанд, ки вазир хамаи тиллову тангаи хазинаро ба мар-дум таксим кард. Подшох, асабони шуда, ба вазир хукми катл дод. Хамон даме, ки чаллод сари вазирро буридан мехост, у ба подшох, ру оварда гуфт: — Эйсарвари олам! Ичозат дихед, ки пеш аз маргам ба шумо чанд сухан гуям. — Гап зан! — рози шуд подшох. Вазир гуфт: — Вокеан хам ман хамаи хазинаи шуморо ба мардум таксим кардам. Мардум тиллову тангахоро гирифта ба кишвархои дигар рафтанд ва аз он чо галлаву орд хари¬данд. Ана хамин тавр чони худро аз гуруснагии марговар начот доданд. Ман ин пулхоро ба онхо ба карз додам, ки ин карзро пас аз вафоти шумо бояд баргардонанд. Эй подшохи олам, холо тамоми мардум ба хакки шумо дуо мекунанд, ки саломатии подшохам пойдор ва умрашон дароз бошад! Ин суханхоро шунида, подшох фахмид, ки вокеан хам вазири у доно аст. Охир, вай на факат мардумро аз гуруснагии мар¬говар начот дод, балки онхоро водор намуд, ки подшохи худро дуст доранд ва барояш умри дароз хоханд. Подшох инро фахмида вазири донои худро накушт. Ана хамин тавр вазири доно хам мар¬дум ва хам худашро аз марг начот дод.
ХАСАНАК
Дар олам Хасанак ном чавоне буд. Шахр ба шахр мегашту дех ба дех. Рузе Хасанак ба шахре омад. Дар он чо мардум камбагалона зиндагони мекарданд. Бисёрихо аз гуруснаги мемурданд. Бисере аз хонахо холи буд. Хасанак ба кух рафта, хезум чамъ кард. Баъд ба шахр оварду фурухт. Боз ба кух рафту хезум чамъ карду оварда фурухт. Бори сеюм Хасанак хезум оварда фурухт ва пулашро шуморида дид, ки акнун у метавонад гушту биринчу сабзи харад. Рафт ба бозору хар чизе, ки барои палав лозим буд харид. Баъд Хасанак ба як хавлии холи даромаду дар тараддуди пухтупази палав шуд. Подшохи мамлакат, ки мардумро дар холи табохе дида, мехост бидонад, ки онхо чи мегуянду чи фикру зикре доранд, либоси факирона пушида, куча ба куча мегашт. Бегохии он рузе, ки Хасанак аз кух хезум оварда фурухту гушту равгану пиёзу сабзи харида, дар тараддуди пухту паз шуда буд, подшох аз он куча гузашта дид, ки аз мурие дуд мебарояд. Ба хавли наздик омад, ки буи палав ба машом мерасад. Подшох ба хавли даромада, як чазони танхоеро дид. — Эй чавон! — гуфт подшох ба у. — Ман мусофирам, намедонам имшаб дар кучо хоб кунам. Маро ба кулбаи худ ичозат намедихи? — Мархамат! Мехмон шаванд! — гуфт чавон. У подшохро ба суфа шинонд, ба назди у табаки палавро гузошт ва худаш ру ба руи вай нишаст. Бо иштихо хурданду баъд подшох, пурсид: — Дар шахр мардум нони хурдани надоранд, тап-тап афтода мурда истодаанд, ту бо чи poxe пул ёфта, харид карда палав пухти? — Эй амакчон, — гуфт Хасанак, — магар нашунидаед, ки гуфтаанд: ангура хуру богаша напурс. Хасанак аз хурчинаш дуторчаашро бароварду торхояшро чур карда, навохту сароид. Подшох, фикр кард: "Ин чавони хушхол кист? Ин чавон ба хунарманду савдогар монанд нест. Рохзан аст ё дузд. Оре, рохзан, дузд ё киссабур аст. Мукаррар мекунаму ба зиндон меандозам". Подшох, Хасанакро саволборон кард. Хасанак гуфт: — Эй амакчон! Ту мехохи дони, ки ман кистам? Ман на косибаму на точир, на дузду рохзан. Ман як нафар инсони захматкаш. Сахар кух рафтаму хезум овардаму фурухтаму ба пулаш гушту биринчу сабзиву пиёз харид кардам. Подшох, бовар накард ба Хасанак. Бо хамин фикр баромада рафту рузи дигар ба бозори хезум омада дид, ки дар хакикат Хасанак хезум мефурушад. Хамон лахза ба боргохаш баргашта, наздиконашро даъват карда, фармон дод, ки хезумфуруширо манъ кунанд. Чарчихо куча ба кучаву бозор ба бозор гашта, бонг заданд, ки: — Подшохи мамлакат амр фармуданд, ки фурухтани хезум манъ аст. Хар ки аз фар-мони подшохамон cap бипечад, ба зиндон кашида мешавад. Подшох бегохии рузи дигар боз либос иваз карда, ба суи бошишгохи Хасанак pax пеш гирифт. Ин бор хам аз хавлии вайрона буи оши палав ба машомаш расиду аз он буи хуш халоват бурда, ба хавли дохил шуд. Хасанак мехмонро боз ба хавли даъват карду уро боз зиёфат кард. Баъде, ки палавро хурданду сер шуданд, подшох аз Хасанак пурсид: — Эй чавон! Ба гуши худ шунидам, ки подшох, чарчи андохта, хезумфуруширо манъ кард. Гумон кардам, ки ту дигар хезум оварда, фурухта натавониставу музде ба даст наоварда, гуруснаву бехол нишастаи. — Лаънат ба подшохе, ки дар сараш чунин фикре омадааст! — хитоб кард Хасанак. — Ман дар руи олам надидаам, ки хокиме ё подшохе ба фукарои худ хариду фурухти чизеву молеро манъ карда бошад. Подшох, хезумфуруширо манъ карда бо¬шад, ман алаф даравида, банд баста, оварда фурухтам, ки як палави нозанин шуд. — Хайр, подшох агар алаффуруширо хам манъ кунад, чи кор мекуни? — Чи кор мекунам? Сахро пур аз буттахои чорубак, чоруб мебандаму оварда мефурушам. — Хайр, подшох агар чорубфуруширо манъ кунадчи? — боз пурсид подшох. — Он вакт боз ягон чизеро фикр меку¬нам, — гуфту Хасанак дутор навохту сароид. Подшох ранчид ва худ ба худ гуфт: "Ман ба ин чавони худбовар нишон медихам!" Рузи дигар подшох ба ин хавли чанде аз хизматгорони худро фиристода ба онхо гуфт: — Дар фалон чо, дар фалон хавли як чавони мусофир зиндаги мекунад, рафта, пеш андохта, ба дасташ ярок дода, ба калъа посбон таин кунед, тамоми руз начунбида посбони кунад. Фармони подшох, ичро шуд. Хасанак шоф дар миён то бегох, дар назди дарвозаи калъаи подшох, посбон истод. Подшох, бегохи дар дилаш хандида, ба суи бошишгохи Хасанак равон шуд. Хасанак хурраму хушнуд палав мепухт. Вай боз мусофирро ба сари дастархон даъват кард. Палав аз пештара хам хушмаззатар буд. — Кани, гуй, имруз харчи ошро чи хел пайдо карди? — пурсид подшох, — Одамони подшох, маро гирифта бур¬да, ба дастам шоф дода, посбони калъа таъин карданд. Ба дастам шоф дода мачбурам карданд, ки начунбида посбони кунам. Шофи додагиашонро фурухтаму шофи чубин харида ба гилофаш андохта мондам. Пулаш аз хариди имруза хам зиёдати кард. Подшох, хайрон монда аз Хасанак пур¬сид: — Агар, пагох, подшох, туро ба назди худ оваронда, ягон чинояткорро бо шоф зан гуяд, чи кор мекуни дар ин бора фикр накарди?! — Одам дар хар хусус бояд фикр кунад ва саргум назанад. Магар нашунидаед, ки бузургон гуфтаанд: "Мард бояд, ки харосон нашавад, мушкиле нест, ки осон нашавад". Подшох, рузи дигар фармон дод, ки Хасанакро ба каср оранд. Хамчунин мардеро, ки ишкел дар пою даст буд, тела дода, низ пеши подшох, оварданд. — Ин мард гунохи азим кардааст — гуфт подшох, — Мо хукми куш баровардем. Агар бо як шоф задан гарданашро аз тан чудо накуни, чаллодон сари худи туро аз танат чудо мекунанд. — Хуб шудааст! — чавоб дод Хасанак. У шофро аз гилоф бароварда, ба гар- дани гунахкор чунон зад, ки шофи чуби пора-пора шуда, ба чор тараф пош хурд. — Эй подшохи олам, эй султони бокарам, — гуфт Хасанак, — дуруст гуфта будаанд, ки «агар одам бегунох бошад, шофи чаллод чуб мегардад». Ин мардак бегунох, будааст, шофи ман чуб шуд. Подшох, хандид. Ба кордонию зиракии Хасанак коил шуд. У хар дуро чавоб дод. Хасанак пештара барин зиндаги карда гаштан гирифт. Бо мехнат нони худро меёфту хушхол буд.
ДУХТАРИ ЗИРАК ВА МАРДИ ТАНБАЛ
Як подшохе буд. Ду вазир дошт у. Яке вазири дасти рост буд ва дигаре вазири дасти чап. Боре подшох хамрохи вазири дасти рости худ ба шикор рафт. Хамин,ки онхо машгули шикор шуданд, дар болои сарашон зоге пайдо шуду кар-кар кард. — Зог чй гуфт? — пурсид подшох, аз вазир — Намедонам, — чавоб дод вазир. — Зог, ки аст, кар-кар карду рафт. — Ту чи хел вазир хасти, ки маънои кар-кари зогро намефахми?! — оташин шуда гуфт подшох, — Ту, ки вазири дасти рости мани, хамаро бояд дони! Агар фардо ту маънои кар-кари зогро ба ман нагуи, сарат аз тан чудо мешавад! Вазири дасти рост гамгину малол ба хонааш баргашт. — Чаро ин хел гамгин хасти? — пурсид аз у духтараш. Вазир ба духтар ходисаи вакти шикор руидодаро накл кард. — Гам махур, падар, — гуфт духта¬раш, — ман ба ту ёри мерасонам. Духтар ин гапро гуфту ба назди дугонааш — духтари камбагал рафт. Дугонаашро Окилахон меномиданд, ба сабаби окила буданаш. У дар вокеъ духтари хирадманд буд. Окилахон духтари вазирро гуш карду гуфт: — Пеши падарат раву ба у маънои кар-кари зогро бигуи, у кар-кар карда гуфт, ки: "Зани хирадманд шавхари нодонро доно мекунад". Ана хаминро ба падарат гуй, факат ба у нагуй, ки ин гапро ман гуфтам. Духтари вазир хамин хел кард. Вазири дасти рост фардо касри подшох омаду ба подшох гуфт: — О подшохи бузургвор ман кар-кари зогро мегуям. Зог бо забони паррандагон гуфт: "Зани окила шавхари нодонро доно мекунад!" Подшод чавоби вазири худро гуш кар¬ду аз дилаш гузаронид: "Маънои кар-кари зогро худи вазир дарнаёфтааст, ба у касе ин маъноро гуфтааст, онро бояд ёфт". Подшох хизматгорони худро ба хар тарафи каламрави мамалакати худ фиристоду фармуд: касеро, ки забони паррандагонро мефахмад, кофта ёбанд. Хизматгорони подшох баромада, ба шахру дехахои мамлакат рафтанд. Подшох хост то баргаштани онхо кайфу тамошо кунад. Дар касри у ландахурон зиндаги мекарданд, ки ба коре даст намезаданд шабу руз дар руи колину курпа мехобиданд, мехестанду мехурданду боз мехобиданд. Онхо хатто ба фикр намерафтанд ба ин сабаб нодон хам буданд. Подшох кайфу тамошо кардан хоста, ба хизматгоронаш фармуд, ки онхоро ба сарои чубин баранду саройро аз чор тараф оташ зананд. Хизматгорон фармони подшохро ичро карданд саройро оташ фаро гирифт, бому девори он афтоданд. Ландахурон хеста гурехтанд, як нафар аз чой начунбид, ки аз хама танбалон тан-балтар буд. Подшох фармуд, ки уро ба наздаш оранд. Ин замон фиристодагони подшод ба каср баргаштанд. Ба у гуфтанд, ки дар мамлакати у духтари хирадманде зиндаги мекунад, ки Окилахон ном дорад ва гуё забони паррандагонро медонад. Подшох, ба хизматгоронаш фармуд, ки духтарро гирифта биёранд. Хизматгорон Окилахонро ба каср оварданд ва подшох ба у гуфт: — Ман фахмидам, ки ту ба вазири ман чавоб гуфтаи. У забони паррандагонро намедонад, ту хатто кар-кари зогро нашунида, ба у гуфтаи, ки кар-кари зог чи маъно дорад. Инак ман мехохам донам, ки оё зог дуруст гуфтааст. Подшох, инро гуфту ба хизматгоронаш фармуд, ки он ландахури аз хама танбалон танбалтарро хамрохи духтари аз хама доно ба биёбони бекасу куй бурда монанд. Хиз¬матгорон фармони уро филхол ичро карданд. Дар он биёбони бекасу куй он ландахуру духтар танхо монданд. Ландахур бехаракат дар руи замин мехобид, у гап задан он тараф истад, ба тарафи духтар хатто нигох намекард, аз гояти танбали. " Ман ба подшох исбот мекунам, ки зог хакикатро гуфтааст", — карор додОкилахон. У ландахурро ба холи худ монду рох пеш гирифт. У рафт-рафт ва билохира ба дехае расид. Окилахон дар он деха зани танхои бечораро кофта ёфт. — О модар, ту танхою бенавой, — гуфт ба у, — ман мехохам ба ту хизмат кунам. Ман ба ту хизмат мекунам, ту бар ивази хиз¬мат хар руз дута нон медихи. Зани кухансол хурсанду рози шуд. Оки¬лахон дар хонаи у монд. Як руз гузашт. Духтар якта нонро худаш хурду дигареро гирифта, ба румол печонда, ба чои хоби ландахур рафт. Омада дид, ки ландахур хамон чо ночунбон хобидааст. Окилахон румолро кушода, нонро гирифта, се кадам дуртар аз чои хоби лан¬дахур гузошта монду бо овози баланд гуфт: — Эй ландахур! Ба ту нон овардам! Хез, бигир! Ландахур чашм кушоду ба нон нигаристу аз чой начунбид. Бисер мехост бихурад, вале хушаш намеомад, ки аз чои бичунбад. Даст дароз кард, вале ба нон нарасид у ба пахлу гашту гавак кашид, нонро гириф¬та хурду боз аз чояш начунбид. Рузи дигар духтар ду нонро худ нахурда ба руймол печонида ба пеши ландахур омаду як нонро аз руймол бароварда дар масофаи дах кадам аз ландахур дуртар гузошт. Ин дафъа хам овоз баровард: — Эй ландахур! Ман нон овардам ба-оят! Хез аз чоят, бигиру бихур! Ландахур чашм кушоду дид: нон аз дируза дуртар гузошта шудааст. Чунбидан намехост, вале гурусна, ки буд, илоче наёфта, гавак кашида, рафта, нонро гирифта хурд. Окилахон нони дигарро боз хам дур¬тар гузошта, худ ба деха гашта омад. Рузи оянда духтар ба биёбон боз дута нон овард. Омада дид, ки ландахур нони дигари дирузро хам гирифта хурдааст. Окила¬хон ин дафъа нонро ба шохи дарахти яккаю ягона овехт, ки он чо сабзида буд. Нонро ба дарахт овехта, он тарафтар нишаста, мунтазир шуд. Ландахур нонро дид, ба тарафи дарахт хазиду ба даст оварда натавонист, дар боло овезон буд нон. Илоче набуд, ландахур мачбур шуд аз чои бархезад. Ин замон Окила¬хон ба ландахур нони дигарро нишон дод, вале ба у надод. Ландахур ба нон харисона нигарист. Окилахон дар даст нон ба суи деха рафт. Ландахур медид, ки духтар мераваду хамрохаш нонро мебарад. Чи илоч?! Ланда¬хур мачбур шуд, ки аз паси Окилахон равад. Онхо ба хонаи пиразан омаданду Оки¬лахон ба ландахур гуфт: — Ин чо подшохи ахмак, ки туро муфт мехуронд, хозир не. Агар хурдан хохи, мехнат кун, кор кардан нахохи, чор тарафат кибла, хар чо хохи, бирав! Ландахур тарсид, ки духтар дигар ба у хурок намедихад, дар хонаи пиразан монд. Аз хамон руз cap карда хар чи, ки ба у Окилахон мегуфт, ичро мекардаги шуд. Хезум мешикаст, аз хавз об меовард, молхоро мехуронд. Маълум шуд, ки ландахур ахмак не, як чавони некдил аст. Вай захмат мекашиду нони халол мехурд. Билохира Окилахон чавонро дуст дошт. Дере нагузашта туй шуд ва дар хонаи пиразан зиндаги карда гаштанд. Хар се хурсанд буданд. Ин замон дар касри подшох вазири дасти чап аз чахон гузашт. Подшох намедонист, ки киро ба чои у таъин кунад. Ва у карор дод, ки бози худро ба парвоз оварад ва ба китфи касе, ки боз рафта нишинад, уро вазири дасти чап таъин мекунад. Хамин хел фикр карду хамин хел кард. Боз ба чои дуре парвоз карда рафт. Подшох хизматгорони худро ба чор тарафи мамлакат равон кард, то раванду бинанд, ки боз рафта, ба китфи ки нишаст. Боз парвоз карду рафт-рафту ба дехаи дурдасте расида, ба китфи дехконе нишаст. Ва дехкон вазири дасти чапи подшох шуд. Вазири окилу захматдуст ба подшох маъкул шуд. — О, вазири дасти чапи ман! — гуфт рузе подшох, — ман аз ту рози, ту нодон не, корро дуст медори. Вазири дасти чан хандиду гуфт: — Зани окил шавхари нодонро метавонад доно бикунад! Подшох, ин суханонро шуниду бо хитоб гуфт: — Зог дуруст гуфтааст! — Дуруст гуфтааст духтари хирад-манд, ки Окилахон ном дорад! — гуфт вази¬ри дасти чап — ман хамон ландахурам, ки хамрохи он духтари доно бо фармони ту маро ба биёбон бурда партофтанд. У зани ман, ман вазири дасти чапи ту шудам. Ана хамин хел Окилахони зирак дурустии суханони худро пеши подшох, исбот кард.
ХАЕЛПАРАСТ
Дар як де?ае пиразане зиндаг? мекард. Ба гайр аз як мурге дигар моле надошт. Ин мур? ?ар р?з якто? тухм мезоид. Ин занак тухм?оро ба сабаде ниго? медошт. Пиразан як писаре ?ам дошт, ки хеле танбал буд! ?ич коре намекард дар ?ои худ фа?ат хоб мерафт. Агар дар болояш жола борад ?ам аз ?ояш намехест. Боре занак ба писараш гуфт: — Ман пир шудам, дигар барои як лукма нон ?ам кор кардан бароям мушкил аст. Акнун ва?ти он расидааст, ки ту дар бораи кор фикр кун?. ?амаи мард?о бо як коре маш?уланд: аз пахта ?осил мегиранд, богеро обод мекунанд, бо ягон ?унаре ва ё ти?орате машгуланд. Ту ягон коре карда наметавони, ?унаре ?ам надор?, ?адала?ал бо ти?орат машгул шав. Шояд ягон пули пучак кор кун?. Ин гап?оро гуфта, занак ба писараш са-бадеро бо тухм дод. Аз бекор? писар бо тухм?о с?и бозор рафт. Рафт, рафту хаста шуд, писар. Ба таги як чанори гафс хоб кард ва сабади пури тухм?оро ба нуги пояш гузошт. Чашмонашро п?шиду ба хаёл рафт: «Дар ин сабад камаш пан?о? тухм ?аст. Ин-ро мефур?шаму ба пулаш як хур?су чанд мург мехарам. Мург сад тухм мекунад. Аз сад тухм сад ч??а мебарояд. Ч??а?о калон шуда, мург мешаванд. Мург?о ?ам тухм ме-кунанд. Камаш пан? ?азор тухм мекунанд. Аз пан? ?азор тухм, пан? ?азор ч??а меги-рам. Ч??а?о ?ам калон шуда, мург меша¬ванд! Пан? ?азор мург! Ин мур??оро фу-р?хта ба пулашон г?сфанд мехарам. ?азор г?сфанд! Г?сфанд?о ?ам ана — мана нагуф-та барра мезоянд. Баррача?о калон шуда, боз г?сфанд мешаванд! Як рама г?сфанд! Ин г?сфанд?о ?ам барра мезоянду калон мешаванд. Ман со?иби чандин рама меша-вам! Нисфи г?сфандонро мефур?шаму ба пулаш ?асре месозам, ки на камтар аз ?асри подшо?! Баъд ман ба духтари худи подшо? хонадор мешавам! Подшо? давлату савлати маро дида, духтари зеботаринашро ба ман меди?ад. Мег?янд, ки аз ?ама зеботарин ва аз ?ама бадфеълтарин ?ам духтари подшо? аст. Пас аз хонадор шудан, гурурашро мешиканам ва ма?бур мекунам, ки гапам-ро г?ш кунад. Агар вай маро г?ш накунад, мана ин тавр як лагат мезанам!" Ин дам пои танбал ба чизи сахте ра-сиду дард кард. Вай чашыашро кушода, чиро дид?! Сабадро дид, ки парида дар байни ро? рафтасту тухм?о шикастаанд. Як тухми бутун ?ам намондааст!
МАРДИ ДЕХКОН ВА КУЗАИ ЗАР
Як дехконе буд. Камбагал буд. Дар дил орзуе дошт он марди дехкон, ки бою бадавлат шавад. Рузе чуфт меронд, ки нуги сипор ба чизе бархурд. Кофта дид, ки як куза. Чакдон аз зери хок бароварда дехкон чи дид? Дид, ки даруни куза пур аз тангахои зар! Марди дехкон хурсанд шуда, кузаро ба халта андохта пинхон кард. Пинхон карду cap бардошта дар рахе, ки аз назди сахро мегузашт, савореро диду ба дилаш алав афтод. " Рафту ин одам кузаи зар ёфтани маро дида бошад, — фикр кард дехкон, — пеши подшох раваду хабар дихад, подшох маро ба зиндон андозад. Бехтараш, — фикр кард дехкон, — даъват кунаму зарро ду таксим карда гирем". — Эй савора! — гуфт дехкон, — назди ман биё! Савора пешаш омада, вохурди карду пурсид: — Хуш, бобо, чй гап дори, маро аз рохам дошти? «Маълум, ки надидааст, — фикр кард дехкон, — бехуда чег задаам». Хамин хел фикр карду чуфти говашро нишон до да гуфт: — Бингар, кадоме аз ин говхо бехтар аст? Ман вакти тамошои говдои туро надорам! — ранчид савора. — Корам зарур. Савора дамин суханро гуфту ба аспаш камчин зад. «Ох,, — фикр кард дехкон — маълум мешавад, ки кузачаро дидааст зудтар рафта ба подшох хабар додан мехохад. Магар бехтар нест, ки хакди уро хам дихаму халос шавам!» — Эй! — овоз дод дехкон. — Баргард! Рости гапро мегуям! Рохгузар хайрон баргашту аз дехкон пурсид: — Хуш, чи будааст он гапи росте, ки ту ба ман гуфтани хасти? «Ба у дар бораи тилло гуям? — Боз фикр кард дехкон — Не, намегуям!» — Э...э... одаминек...Ана хамин охани чуфта ман аз бозор харидам. Фурушанда гуфт, ки ин нав аст, ман гуфтам, ки кухна. Фикри ту чист?" — Эй ахмак! — гуфт оташин шуда саво¬ра. — Чаро ту гапхои ахмакона зада, маро аз рохам мемонони?! Хайр! Савора ин гапро заду аз дехкон дур шуд. " Вай дар вокеъ кузачаро дидааст, бар акси хол ин кадар оташин намешуд". — Сари ин фикр дехкон сахт ба тахлука афтод. — Уй-уй! Эй марди нек, баргард! Савганд мехурам, ки ин даъфа рости гапро ме¬гуям! Савора ин суханонро шунида, баргашт: — Кани бигу! Чи гапи рост? — пур¬сид у. «Ин мард мепурсад, ки чи гапи рост... пас маълум мешавад, ки намедонад" — фикр кард дехкону гуфт: — Аз хамин говхо якеро фурухтан мехохам. Ту чи маслидат медихи? — О, ту ахмактарини ахмакони! — газаб кард савора. — Бо саволхои аблахонаи худ ба бадам зади! Агар ту маро нигах намедошти, кайхо рафта ба дарбори подшох мерасидам! Х,арчанд ки дод гуи хам дигар барнамегардам! Савора асп давонда, монда рафт. «Эй вой бар холи ман! — гуфт дехкон.— Ба вай нисфи тиллоро медодам, бехтар буд. Вай асп тозонда ба дарбор рафт, то ки хабари кузачаи тиллоро харчи зудтар ба подшох расонад. Эй худое корам расво шуд!» Дехкон хамин хел фикр карду чуфтро монда, халтаеро, ки ба дарунаш кузачаи тиллоро андохта буд, шитобон ба хонааш овард. Дехкон ба хона расида аз назди дарвоза фарёд кард: — Эй зан шоди кун! Тилло ёфтам! Кузаи тилло ёфтам! Занаш хурсанд шуда, тозон омада, халтаро гирифт. — Исто зан! — гуфт шавхараш, — медони чи шуд? Вакте кузачаро ба халта меан-дохтам, як савор гузашт. Ба гумонам кузаро дид. Вай ба дарбори подшох рафт, хаба¬ри кузачаро, албатта, ба подшох мерасонаду вай маро ба зиндон мепартояд. Вой бар холи ман! Бехтараш худам ба подшох бурда дихаму чонамро халос кунам. Дехкон кузачаро ба занаш доду аз паси говонаш рафт. Ин замон занаш кузачаро аз халта гирифта, дароварда таги курпа руст кард. Баъд ин тараф, он тарафро кофта, як санги ба кузача монандро ёфта, ба халта андохта монд. Дехкон говхояшро оварду халтаро бардошта, ба дарбори подшох рафт.
Ба назди дарвозаи ?асри подшо? омада, аз посбон пурсид: — Ба ин ?о як марди савора наомадааст? — ?а, омад! — ?авоб дод посбон. «О?, худое, — ба во?има афтод де?- ?он, — вай албатта, ба подшо? сирри тиллоро гуфтааст! Тезтар даромада, ин к?зачаро ба дасти худи подшо? ди?ам! Подшо? к?заро гирад, ба ман ра?м мекунад, ал¬батта!" Де??он ?амин хел фикр карду ба посбонон гуфт: — Маро ба ?аср ро? ди?ед! Ба подшо? як кори зарур дорам! Посбон?о ба ? рухсат доданд. Де??он ба са?ни ?аср ?адам монда буд, ки подшо? ?амро?и надимонаш р?бар? баромад. Де??он баъди салому таъзим халтаашро ба дасти подшо? дод. Надимонаш халтаро кушода, аз дарунаш сангеро бароварданд. — Ин ч? кори кардагиат?! Чаро ин санги бекораро пеши ман овард??! — Подшо? дар ?азаб шуд. — Эй подшо?и муаззам, эй султони бокарам! — гуфт де??он — Донотарин одам шумоед, ин ?о ?укми шумо даркор: занам мег?яд, ки ин санг—?ашт ?адо?, ман мег?ям, ки да? ?адо?, гапи кадоми мо дуруст аст? Подшо? оташин шуда, фармуд, ки де??онро ба зиндон партоянд. Надимони подшо? ?ро кашида бурда, ба зиндони торик партофтанд. Де??он дар як кун?и зиндон нишаста гирифту ба фикр: «Охир к?заи пури тилло ёфта будам-ку, бараш ин ?адар! — де??он бо ду дасташ ишора кард — ?ади к?за ин ?адар буд! — Де??он ангуштони дастонашро ба хам оварда, да?они к?заро тасвир кард. Чи бадбахт?! Ман чи кардам?". Де??он дар зиндон бо лабонаш пичир-пичир мекунад, бо дастонаш ишорат намуда, бо алам о? мекашад. Зиндонбон рафтори де??онро як муддат тамошо карду баъд пеши подшо? рафта, гуфт. Подшо? фармон дод, ки де??онро ба наздаш биёранд. — Биг?, ту пичир-пичир карда чи?о мегуфти? Дастонатро ба ?аракат оварда, чи чиз?оро нишон медоди? — бо ?азаб пурсид подшо?. — О подшо?и мамлакат, — гуфт де??он. — Ман имр?з замин шудгор мекардам, к?заи обам дар сари замин монд. Шояд к?заамро кадом дузде бурда бошад. Аз зиндон, ки озод шудам, рафта дуздро меёбаму к?заамро талаб мекунам. Дузд ба ман к?заро намеди?ад. Мег?яд, ки ин к?заи ман. Мачбур мешавам ?ро ба ма?камаи ?оз? кашам ва бо дастонам фа?монам, ки он чи ?аде дошту чи баре, да?онаш ч? ?адар буд. ?оз? к?заро оваронда, дурустакак ниго? карда, мебинад, ки гапи ман рост аст, ?укм мекунад, ки дузд к?заамро ди?ад. Ман дар зиндон нишаста чи хел нишон додани ?аду андозаи к?заро ба ?ози маш? мекардам. — Ту маро фиреб меди??! — фарёд кард подшо?. — Баред ?ро ба зиндон ва коре кунед, ки рости гапро г?яд. Де??онро боз ба зиндон андохтанд ва ка?и к??на оварда, ба р?яш каланфур пошида, даргиронданд. Кахдуди тунд нафасашро гардонд, вай токат карда натавониста, дод гуфт: — Маро аз ин ?о озод кунед! Ман ба подшо? рости гапро мег?ям! Посбон?о ?ро боз пеши подшо? бурданд. Де??он ба подшо? наздик шуда ба г?ши ? гуфт: — Ин корро дигар такрор накун, ки ка?дуд маро за?ролуд мекунад! Подшо? ?арор дод, ки ин мард девона аст, фармуд, ки зада пеш кунанд. Де??он хурсанд шуда, ба хонааш баргашт. Аз ?амон р?з cap карда, де??он сарватманд шуд. ?ам худаш зиндагии хуб дошту ?ам ба бечорагон к?мак мекард.
ЛАКУ ПАК
Буд, набуд, дар руи ин олам Лаку Пак буд. Лак зани Пак буд. Лаку Пак духтари зебое доштанд, вале аклаш норасо. Як р?зе ба хонаи он?о хостгор омад. Лак хостгор?оро дида ба духтараш гуфт: — Духтарам, ба ту хостгор омад. Раф¬та об биёр. Ча??он бош, ки хостгор?о «дух¬тари бадаступо будааст» гуфта, туро хуш кунанд! Духтар к?заро гирифта, тозон ба лаби ?авз рафт. Об гирифта истода фикр кард, ки: «Раваду хостгор?о маро хуш кунанд. Тую тамошо шавад. Сони як писарча зоям. Писарчаам калонакак шаваду аз дастакаш дошта, ба хонаи падару модарам ме?мон? биёям. Модарам г?яд: «?он? биб?, калона¬как шуд?, дастёракак шуди, рафта об биёр. Чой кунем». Бачаякам биёяду аз ?авз об мегирам гуфта, пояш лагжида ба ?авз ?ал-таду ?ар? шавад! Баъд ман чи кор мекунам, ба шав?арам ч? ?авоб меди?ам?! Вой бар ?оли мане, р?ям сиё?е!» Духтар ?амин тавр фикр карду доду фарёд бардошту шаш ?а-тор оби дида рехта нишаст Модар мунтазири духтар, хостгорон мунтазири чой. Пак р?и ?авл? баромаду овоз баровард: — Лак! Лак! — ?они Пак! — Кан? чой? Ме?мон?о интизоранд. — Духтарамон ба ?авз, ба об рафтаг? ?озир меояд. — Тез лаби ?авз рав, ки чаро дер кард? — Хуб шудааст, ?они Пак. Лак ба лаби ?авз рафт. Дид, ки духта-рашон оби дидааш шаш катор гиря карда нишастааст. — ?а, духтарам, чи шуд ба ту? Барои чй гиря карда нишаста?? — пурсид Лак. — Эй модар?он, май гиря накунам, ки гиря кунад?! — ?авоб дод духтар. — Об ги-рифта истода фикр кардам, ки: «Раваду хостгор?о маро хуш кунанд. Тую тамошо шавад. Сони як писарча зоям. Писарчаам калонакак шаваду аз дастакаш дошта, ба хонаи падару модарам ме?мон? биёям. Модарам г?яд: «?он? биб?, калонакак шу-д?, дастёракак шудй, рафта об биёр. Чой кунем». Бачаякам биёяду аз ?авз об меги-рам гуфта пояш лагжида ба ?авз ?алтаду ?ар? шавад! Баъд ман чй кор мекунам, ба шав?арам ч? ?авоб меди?ам?! Вой бар ?оли мане, р?ям сиё?е!» — Вой, бар акди расоят модаракат кур-бон шавад! — гуфта Лак ба па?л?и духта-раш нишасту гирён шуд. . Пак як дам духтарашро интизор шуд, занашро интизор шуд, аз касе дарак нашуд, хесту ба лаби ?авз омад. Омада дид, ки духтару зан дар лаби ?авз зор-зор гиря карда нишастаанд. — Лак, Лак, чи ran шуд? Барои чи шумо гиря мекунед? — пурсид Пак. — О, Пак, Пак! Чи хел мо гиря накунем? Чаро оби дида нарезем? — ?авоб меди?ад ба Пак Лак — г?ш кунед духтари баакдаки мо чи мег?яд? — Чи мегуяд, Лак? — ?айрон шуд Пак. — Мег?яд, ки: «Раваду хосттор?о маро хуш кунанд. Тую тамошо шавад. Сони як писарча зоям. Писарчаам калонакак ша-ваду аз дастакаш дошта, ба хонаи падару модарам ме?мон? биёям. Модарам г?яд: «?онй биб?, калонакак шудй, дастёракак шуд?, рафта об биёр. Чой кунем». Бачаякам биёяду аз ?авз об мегирам гуфта пояш лаг-жида ба ?авз ?алтаду гар? шавад! Баъд ман чи кор мекунам, ба шав?арам ч? ?авоб меди?ам?! Вой бар ?оли мане, р?ям сиё?е!» — Ой, духтараки баа?лаки ман! Чи хел ту акди расо дор?! — гуфта Пак ?ам дар па?л?и зану духтараш нишаста зор-зор гиря кард. Се кас — Лаку Паку духтар ончунон ба¬ланд нав?аву гиря карданд. Хостгор?о шу-навида, ?айрон шудаву хавотир шуда, ба лаби ?авз омаданд. Омада диданд, ки со?ибони хона — зану шав?ару духтар шаш ?атор оби дида рехта гиря карда шиштаанд. — Чи ran шуд, Пак? Чаро шумоён гиря карда шиштетон? — пурсиданд он?о. — Лак, Лак! — гуфт Пак—г?иед, барои чи мо гиря дорем? — Мо гиря накунем, к? гиря кунад? — гуфт Лак. — Г?ш кунед ин духтараки баа?-ламон чи мег?яд. — Духтаратон ч? мег?яд, Лак? — пур¬сиданд хостгор?о. — Мег?яд, ки: «Раваду хостгор?о маро хуш кунанд. Тую тамошо шавад. Сони як писарча зоям. Писарчаам калонакак шава-ду аз дастакаш дошта, ба хонаи падару мо¬дарам ме?мон? биёям. Модарам г?яд: «?он? биб?, калонакак шудй, дастёракак шудй, рафта об биёр. Чой кунем». Бачаякам биёяду аз ?авз об мегирам гуфта пояш ла?жида ба ?авз ?алтаду ?ар? шавад! Баъд ман чй кор мекунам, ба шав?а-рам чй ?авоб меди?ам?! Вой бар ?оли мане, р?ям сиё?е!» Хостгор?о ин гапро шунида: — А?ли духтари шумо ?уснаш барин расо будааст! Ин гапро гуфта, духтари Лаку Пакро туй карданд. Туй шуд ва духтари Лаку Пак ба хонаи шав?ар зиндаг? мекард. Аз байн чи ?адар ва?т гузашту Лаку Пак духтарашонро ёд карданд. Дар ди-лашон хо?иш пайдо шуд, ки ?ро хабар ги-ранд. Лак хост, ки барои духтараш самб?са назад, ки дар хона рав?ан набудааст. Пас ? ба Пак гуфт: — Пак, Пак! Пиёларо гиреду ба назди рав?анфур?ш равед, каме равган харида биёед. Пак як пиёла гирифта, пеши равганфу-р?ш рафт. Рав?анфур?ш як ?адо? равган чен кар¬да, ба пиёлаи Пак андохт. Андаке равган зиёдатй кард. — Камакак ?а??атон монд, ба пиёла ?о нашуд — пурсид рав?анфур?ш — инро чй кор кунам? — Мана, ба ин ?о андозед, — гуфта Пак пиёларо чаппа карда, пушташро дошт. Равганфур?ш ба?ияи равганро ба пуш-ти пиёла рехт. Пак равганро оварда дасти занаш дод. — Пак, Пак! — ?айрон пурсид Лак — Шумо кам равган харидед. Барои пухтани самб?са намерасад! — Кам не, азизакам, дар даруни пиёла ?ам даст. Лак пиёларо рост карда, дарунашро ди-данй шуд, ки як камакак рав?ани дар пушти пиёла будаг? ?ам ба замин рехт. Бе рав?ан монданд Лаку Пак. Чи бояд кард? Бе рав?ан самб?са пухта намешавад. Дуру дароз масли?ат карданду ?арор доданд, ки хуб мешуд як р?ймол нони гарм пухта баранд. Лак ба Пак гуфт: — Ман хамир мекунам, шумо тан?ра тафсонда истед. Лак маш?ули хамир кардан шуду Пак ба беруни ?авл? баромад. ?езум майда кар¬да хост ба тан?р андохта даргиронад, ки дид: даруни тан?р тафсидаг? барин суп-сурх — ин ш?ълаи офтоб буд дар даруни тан?р. «Ин худаш тафсидаги-ку, — фикр кард Пак, — ро? дар пеш, то нон бастани Лак як хоб карда гирам». ?амин хел фикр карду р?и суфаи зери тут дароз кашида, ба-?узур хоб кард. Лак бошад, нон рост карда, пеши тан?р овард. Дид: тан?р суп-сурх тафсидаг?. Ба тан?р нон часпонда мунтазир шуд. Як соат ниго? кард, ду соат ниго? кард, ?е? не, ки нон сурх шавад. Пак аз хоб сер шуда, хеста пешаш омад. Ин дам Пак мег?яд: — Лак, Лак! То кай интизор мешавем, ки нон мепазад. ?амин тан?ра канда, ба китфамон бардошта барем, нон дар ро? пухта мемондагист! ?амин хел карданд. Тан?рро канда ба хонаи духтарашон барои ме?мон? раф-танд. Як замон хешовандони домод диданд, ки падару модари келинашон як тан?ри калона бардошта омада истодаанд. Тозон баромада, тан?ри пур аз хамирро аз китфи он?о гирифта, б а як с? монданду худашон-ро бо иззату ?урмат ба хона дароварданд. Пас аз х?рдани х?рок ба Лаку Пак ?ой-га? андохтанд. Лаку Пак ба ?ойга? даромаданд.